สาราบุกรมไทย ฉบับราชบัณฑิตยสถาน เล่นที่ ๒๘ ได้อธิบายรายละเอียดของเรือชนิดนี้ไว้ว่า เรือสำปั้นของไทยเดิมสันนิษฐานว่า ได้แบบอย่างจากเรือของจีนคนไทยโดยเฉพาะในภาคกลางน่าจะมีเรือสำปั้นอย่างจีนใช้มาก่อนสมัยรัตนโกสินทร์แล้ว ด้วยเหตุว่าในสมัยอยุธยา ไทยมีการติดต่อค้าขายกับจีนเป็นประจำ โดยใช้เรือสำเภาบรรทุกสินค้าและมีเรือเล็กสำหรับใช้งานไปมาระหว่างเรือสำเภากับฝั่งคนไทยสมัยนั้นย่อมพบเห็นและเอาอย่างเรือเล็กนั้นมาต่อเป็นเรือสำหรับใช้ในย่านน้ำตื้นและใช้ระยะใกล้ ๆ รูปแบบของเรือมีการพัฒนามาตั้งแต่รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ซึ่งพระยาสุรวงศ์มนตรี [สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาประยุรวงศ์ (ดิศ บุนนาค)] เป็นผู้ต้นคิดพิจารณาลักษณะของเรืออย่างจีนซึ่งไทยเอามาใช้นั้นว่า รูปร่างเทอะทะไม่คล่องแคล่ว จึงได้คิดดัดแปลงและปรับปรุงขึ้นใหม่ เรียกว่า เรือสำปั้นแปลง เรือสำปั้นแปลงคงจะเป็นที่นิยมและยอมรับกับกันว่าดีกว่าเรือสำปั้นอย่างจีน พระยาสุรวงศ์มนตรีจึงคิดต่อเรือสำปั้นให้มีขนาดใหญ่และยาวขึ้น และได้รับความนิยมอย่างแพร่หลาย ในสมัยก่อนเรือสำปั้นได้รับความนิยมอยู่ในสนัยหนึ่งในย่านที่ใช้ทางน้ำเป็นทางสัญจร โดยเฉพาะในภาคกลาง

ภายหลังการคมมาคมเปลี่ยนไปใช้ทางถนนเป็นทางสัญจรแทนทางน้ำ ความต้องการใช้เรือจึงค่อย ๆ ลดลง จนปัจจุบันภาพเรือสำปั้นไม่อาจพบเห็นได้ง่ายตามแม่น้ำลำคลองดังเช่นในอดีตที่ผ่านมาแล้ว.