ทุนวัฒนธรรม ลำดับที่ 19: การแสดงอุเลาะห์นบี
การแสดงอุเละห์นบี ชุมชนชาวมุสลิมในท้องที่ตำบลภูเขาทองจะประกอบไปด้วยมุสลิม 2 กลุ่ม คือกลุ่มที่อาศัยอยู่ในหมู่ที่ 1 และกลุ่มที่อาศัยอยู่ที่หมู่ที่ 2
ชุมชนมุสลิมหมู่ที่ 1 นั้น เป็นกลุ่ม “แขกเทศ” หรือ “แขกแพ” ที่อาศัยอยู่มากในแพ และบ้านเรือนริมน้ำในย่านหัวแหลมตำบลท่าวาสุกรี และต่อเนื่องมาถึงหมู่ที่ 1 ตำบลภูเขาทอง มีอาชีพดั้งเดิมคือ การค้าขายตามลำน้ำ โดยนำขบวนเรือเครื่องเทศ ออกค้าขายขึ้นเหนือล่องใต้ ไปตามลำน้ำต่างๆทั่วภูมิภาค เนื่องจากในอดีต ผู้คนนิยมเดินทางโดยเรือเป็นพาหนะหลัก แต่หลังจากที่ระบบการคมนาคมทางบกเจริญก้าวหน้ามากขึ้น ได้ส่งผลกระทบให้การค้าขายทางน้ำ ของชุมชนมุสลิมหัวแหลมลดน้อยลง จากเดิมที่นิยมตั้งบ้านเรือนอยู่ริมน้ำและอยู่อาศัยในแพ ได้เปลี่ยนมาตั้งบ้านเรือนบนฝั่ง และลึกเข้ามาในบริเวณริมถนนมากขึ้น ทำให้แผนของชุมชนมุสลิมย่านนี้ลดน้อยลงจนหมดสิ้นไป มุสลิมกลุ่มนี้มีมัสยิดดารุซซุนนะห์ ซึ่งตั้งอยู่ที่หมู่ 1 ตำบลภูเขาทองเป็นศาสนสถานประจำหมู่บ้าน
ในขณะที่มุสลิมที่อาศัยอยู่ในหมู่ที่ 2 จะเป็นชาวมุสลิมอีกกลุ่มหนึ่งคือ “แขกตานี” มีอาชีพดั้งเดิมคือการเลี้ยงสัตว์ เลี้ยงวัวตามทุ่งนา มีวิถีชีวิตที่เรียบง่าย โดยน้อมนำปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง มาเป็นพื้นฐาน ในการดำรงชีวิต และได้มีการสร้างศูนย์การเรียนรู้เศรษฐกิจพอเพียงบ้านของพ่อ เป็นแหล่งท่องเที่ยว และเรียนรู้ผ่านหลักคำสอน และหลักฐานการทรงงาน ของพระบาทสมเด็จพระบรมราชาธิเบศร์มหาภูมิพล อดุลยเดชมหาราชบรมนาถบพิตรรัชกาลที่ 9 โดยมีมัสยิดอาลียิดดารอย ตั้งอยู่เป็นศูนย์กลางของชุมชน
แม้ว่าชาวพุทธ และชาวมุสลิมแต่ละหมู่บ้านในตำบลภูเขาทอง ต่างมีศาสนสถานประจำหมู่บ้าน และประกอบพิธีกรรมตามความเชื่อ ทางศาสนาของแต่ละกลุ่มแล้ว ต่างมีวัดภูเขาทอง เป็นเสมือนพื้นที่ศูนย์กลางแห่ง 2 วัฒนธรรม ดังสะท้อนได้จากงานไหว้วัดภูเขาทอง ประเพณี 2 วัฒนธรรมพุทธมุสลิม พระนครศรีอยุธยา ที่หลายภาคส่วนในจังหวัดพระนครศรีอยุธยา ร่วมกันอนุรักษ์ฟื้นฟูประเพณี และวัฒนธรรม 2 ศาสนา ที่มีอยู่ร่วมกันระหว่างบ้าน วัด มัสยิด และโรงเรียนได้อย่างชัดเจน ภายในงานมีการบวงสรวง พระเจดีย์ภูเขาทอง 2 ศาสนา การออกร้านจำหน่ายสินค้า 2 ศาสนา เชื่อมโยงไปสู่การอนุรักษ์ประเพณี ให้ลูกหลานสืบทอดการแสดงอุเละห์นบี (เพลงกล่อมเด็ก) การสาธิตเพลงเรือ ฟังพ่อเพลงแม่เพลงและการแสดงอาวุธไทยสมัยโบราณ วัดภูเขาทองจึงเสมือนเป็นหมุดหมาย การท่องเที่ยวของตำบลที่นอกจากจะดึงดูดนักท่องเที่ยว ให้เดินทางมาเที่ยวชมวัดภูเขาทองแล้ว ยังเชื่อมสู่การท่องเที่ยวเรียนรู้ในพื้นที่ต่างๆภายในตำบล เช่น ศูนย์การเรียนรู้เพื่อเศรษฐกิจพอเพียงบ้านของพ่อ และแหล่งเรียนรู้ชุมชนมุสลิมอีกด้วย
การแสดงอุเละห์นบี เป็นการขับกล่อมท่านศาสดามูฮัมหมัด ของชุมชนมุสลิมภูเขาทอง หมู่ที่ 2 ตามประวัติกล่าวว่า โต๊ะกีแซะห์ เป็นผู้ฟื้นฟูอุเละห์นบี ท่านได้ปรารภถึงการประสูติของท่านศาสดามูฮัมหมัดว่า “แม้แต่สัตว์ยังรับรู้ถึงการมาประสูติพระศาสดา เราเป็นมนุษย์จะต้องเฉลิมฉลอง เพื่อต้อนรับการมาประสูติ ของพระศาสดา” จึงได้กำหนดงานโฮ้ล หมายถึงงานสำคัญที่ชาวมุสลิมสายซูฟีย์กอดิรียะฮ์ต้องเข้าร่วม (วายิบ) ซึ่งมีทั้งหมดทั้งหมด 3 งาน ได้แก่ งานมูโหลดปากเดือน งานโฮ้ลแช็คอับดุล กอเดร อัลญัย ลานีย์ งานโฮ้ลเมี๊ยะราจ โดยการแสดงอุเละห์นบี จะใช้สำหรับแสดงในงานมูโหลดปากเดือน ซึ่งทำการแสดงในคืนแรกของงานซึ่งในบทขับกล่อม เป็นการผสมผสานทั้งภาษาท้องถิ่น ภาษามลายู และภาษาอาหรับ โดยใช้กลองรำมะนา เป็นเครื่องดนตรีให้จังหวะประกอบการแสดง มีความไพเราะ โดดเด่น และมีลักษณะท่วงทำนองของเพลงไทยเดิมพื้นบ้านภาคกลางผสมผสานอยู่ แสดงความเป็นสังคมพหุวัฒนธรรมได้อย่างชัดเจน


ก่อนมรณกรรม โต๊ะกีแซะฮ์ ได้มีคำสั่งเสียเกี่ยวกับอุเละห์นบี ในลักษณะพินัยกรรมทางศาสนาต่อศิษยานุศิษย์ของท่าน ให้สืบทอดการแสดงอุเละห์นบีสายซูฟีย์กอดิรียะฮ์ ภายหลังการแสดงอุเละห์นบี ก็ได้แพร่หลายไปยังเขตปริมณฑลภาคกลาง ไปจนถึงในแถบภาคตะวันออก ตามความนิยมของนิกายซูฟีย์กอดิรียะฮ์ มีการฝึกหัดการตีกลองรำมะนา ตามท่วงทำนอง และคำร้อง สืบทอดจากรุ่นสู่รุ่น แม้ว่าจะมีเหตุการณ์สำคัญในบางช่วงเวลาที่ทำให้ การแสดงอุเละห์นบีขาดช่วงหายไป เช่น เหตุการณ์สภาวะสงครามโลกครั้งที่ 2 แต่หลังจากบ้านเมืองอยู่ในสภาวะสงบ การแสดงอุเละห์นบีก็ได้รับการฟื้นฟูกลับมาอีกครั้ง จนกลายเป็นเอกลักษณ์ทางวัฒนธรรม ที่เกี่ยวเนื่องกับศาสนาอิสลามนิกายชีอะห์ สายซูฟีย์กอดิรียะฮ์
โดยในปัจจุบันมีศูนย์การเรียนรู้เศรษฐกิจพอเพียงบ้านของพ่อ ที่ตั้งอยู่ในพื้นที่หมู่ 2 ตำบลภูเขาทอง เป็นศูนย์กลางของการเผยแพร่การแสดงอุเละห์นบี (องค์การบริหารส่วนตำบลภูเขาทอง, 2564)
การแสดงอุเละห์นบีนี้ ถือเป็นอัตลักษณ์ร่วมสำคัญอย่างหนึ่ง ของสานุศิษย์กอดิรียะฮ์ ที่ได้รับสืบต่อมาจากคําสอนของโต๊ะกีแซะฮ์ ทำให้มองเห็นเครือข่ายความสัมพันธ์ของกลุ่มสานุศิษย์กอดิรียะฮ์ ในพื้นที่อื่นๆได้ชัดขึ้นในระดับหนึ่ง
อุเละห์นบี เป็นภาษามลายู แปลว่า การสรรเสริญศาสดามูฮัมหมัด จัดขึ้นในงานมุโหลดปากเดือน ซึ่งเป็นหนึ่งในสี่พิธีกรรมประจำปี ที่จัดขึ้นที่มัสยิดอาลียิดดารอยน์ ตำบลภูเขาทอง จังหวัดพระนครศรีอยุธยา (คมลักษณ์ไชยยะ, 2565)